تئاتر شهر؛ نماد تئاتر ایران | تهرانیکا (2024)

تئاتر شهر نخستین و مهمترین ساختمان فرهنگی، هنری و یکی از مهمترین نماد‌های تهران است. مرکز برتر هنرهای نمایشی ایران را می‌توان در این مکان، درست در وسط پایتخت پیدا کرد. این ساختمان مدرن که یک اثر معماری قابل توجه است، محفل اصلی و خاستگاه هنر این مرز و بوم است. این تئاتر که در تقاطع خیابان انقلاب و ولیعصر و در مجاورت پارک دانشجو قرار دارد، میزبان جشنواره‌های مختلف هنری در سطح کشور است.

نه تنها در داخل سالن‌های تئاتر شهر بلکه گاهی اوقات در بیرون و اطراف ساختمان نیز مراسم هنری مختلفی با حضور مردم برگزار می‌شود. در هر صورت، اگر قصد گشت و گذار به تهران بزرگ را دارید، از تئاتر شهر دیدن کنید تا با معماری و روح اصیل این مرکز هنری آشنا شوید.

تئاتر شهر کجاست؟

تئاتر شهر در جنوب شرقی تقاطع ولیعصر و انقلاب قرار دارد. این محل در منطقه ۱۱ و داخل محدوده طرح ترافیک قرار دارد. شما از چند طریق می‌توانید خود را به این ساختمان برسانید.

تئاتر شهر با مترو

ایستگاه متروی تئاتر شهر خط ۴ و خط ۳ مترو، در کنار تئاتر شهر قرار دارد.

تئاتر شهر با بی‌آرتی

ایستگاه چهارراه ولیعصر خط ۱ بی‌آرتی، و ایستگاه انقلاب خط ۷ بی‌آرتی در کنار تئاتر شهر قرار دارند.

تاریخچه تئاتر شهر

مکان قرارگیری تئاتر شهر بین بین سال‌های ۱۳۱۱ تا ۱۳۴۶، میزبان «مهمان‌خانه بلدیه» یا «کافه شهرداری» بود. کافه شهرداری پاتوق اصلی هنرمندان زمان خود بود؛ این کافه با برنامه‌های سیرک، شعبده‌بازی و معرکه‌گیری توانسته بود مردم زیادی را به هنرهای نمایش خیابانی علاقه‌مند کند. در دهه ۳۰ شمسی سکه کافه شهرداری به علت وجود رقبا از رونق افتاد. شهرداری در سال ۳۵ تصمیم به ساخت هتلی ۵ ستاره بجای کافه بلدیه گرفت که به سرانجام نرسید. ۳ سال بعد تصمیم به ساخت فروشگاه گرفته شد که بازهم به نتیجه نرسید و کافه شهرداری انبار فروشگاهی شد.

سرانجام در سال ۱۳۴۵ شهرداری تهران تصمیم به ساخت «تئاتر مجهز» بجای کافه شهرداری گرفت. ساخت تئاتر شهر حدود ۶ سال طول کشید و در روز شنبه هفتم بهمن ۱۳۵۱ با اجرای نمایش «باغ آلبالو» نوشته نویسنده روسی آنتون چخوف افتتاح شد. نمایش باغ آلبالو به کارگردانی «آربی اوانسیان» و با بازی «داریوش فرهنگ»، «سوسن تسلیمی»، «مهدی هاشمی»، «فهیمه راستکار» و «پرویز پورحسینی» بود.

این تئاتر ابتدا توسط «سازمان جشن هنر» و سپس «سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران» و «انجمن ایران و آمریکا» اداره می‌شد. پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر عملکرد این مجموعه نظارت دارد.

«علی رفیعی»، «حسین پاکدل» و «حسین پارسایی»، «مجید جعفری» و «مهرداد رایانی» مشهورترین کسانی هستند که مدتی ریاست این مجموعه هنری را بر عهده داشتند.

معمار تئاتر شهر کیست؟

امیرعلی سردار افخمی متولد ۳۱ آبان ۱۳۰۸ هجری شمسی در تهران بود. او یکی از معماران برجسته و مشهور ایرانی است. او در سال ۱۳۲۳ هجری شمسی زمانی که دانش آموز دبیرستان بود برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. پس از ورود به رشته معماری به عنوان دانشجوی ممتاز در«École des Beaux-Arts» پاریس فارغ التحصیل شد.

سردار افخمی پس از اخذ دکترای معماری از دانشکده هنرهای زیبای پاریس در سال ۱۳۴۲ هجری شمسی به ایران بازگشت و تدریس در دانشگاه تهران را آغاز کرد تا اینکه به دلیل اختلاف با هوشنگ سیحون (رئیس وقت دانشکده معماری) تدریس را رها کرد. او در دفترش در تهران «شرکت مهندسین مشاور سردار افخمی» مشغول به کار شد. معماری تئاتر شهر توسط «علی سردار افخمی» و همسرش لیلا فرهاد در دهه ۴۰ طراحی شده است.

سردار افخمی مدتی قبل از انقلاب ۱۳۵۷ به دلیل مسائل خانوادگی (تحصیل فرزندانش) ایران را به مقصد فرانسه ترک کرد. اما پس از ترک ایران مانند بسیاری از معماران قبل از انقلاب به دلایل مختلف به ایران بازنگشت و در پاریس زندگی کرد. امیرعلی سردار افخمی را می‌توان معماری زمینه گرا نامید. او همواره بر استفاده از آجر در طراحی و اجرای ساختمان‌های آجری که هویت ایرانی را تداعی می‌کند، اصرار داشت. وی روز یکشنبه ۶ دسامبر ۲۰۲۰ در سن ۹۱ سالگی در پاریس چشم از جهان فروبست.

از دیگر کارهای امیرعلی سردار افخمی می‌توان به مواد زیر اشاره کرد:

• ساختمان جدید مجلس شورای ملی
• طراحی آرامگاه صادق هدایت در گورستان پرلاشز پاریس
• خانه کودکان بی‌سرپرست تهران
• مرکز تحقیقات کار واقع در خیابان ولیعصر
• ساختمان شیروانی پارک نیاوران
• تالار دانشگاه صنعتی اصفهان
• هتل ماریوت
• هتل اسنوبِرد ایروان
• منزل شخصی معمار واقع در گلستان چهارم پاسداران
• طراحی مسجد در تهران (ساخت نشد)
• پروژه‌های شخصی و خصوصی در فرانسه

سبک معماری تئاتر شهر

تئاتر شهر به دلیل معماری و جایگاه پر اهمیت آن در کشورمان یکی از نمادهای شهر تهران است. معماری این مجموعه فرهنگی و هنری آمیزه‌ای هوشمندانه و هنرمندانه از عناصر سنتی معماری در یک باز تفسیر مدرن است. تلفیق معماری مدرن و المان‌های معماری سنتی ایرانی از مهمترین ویژگی‌های معماری عصر پهلوی است که می‌توان نشانه‌های آن را در معماری تئاتر شهر هم به خوبی مشاهده کرد. این بنا با الهام از «برج طغرل» بنای یادبود قرن دوازدهم واقع در شهرری، و بنای «تالار بکمن» کالیفرنیا ساخته شده است.

این بنا ساختاری استوانه‌ای شکل دارد که اطرافش را ستون‌هایی شبیه به ستون‌های تخت جمشید احاطه کرده‌اند طوریکه سازه شبیه به خیمه شده است. همچنین ترکیب نقوش تزیینی انتزاعی با کاشی و آجر، یادآور بناهای ایلخانی قرون سیزدهم تا چهاردهم است که در ساختمان تئاتر شهر به صورت مینیمال کار شده‌اند.

زیربنای ساختمان تئاتر شهر مساحتی برابر با ۵۶۰۰ متر مربع دارد که با ارتفاع ۱۵ متر و قطر ۳۶ متر در چهار طبقه احداث شده است. نمای ساختمان به خوبی نشان دهنده عناصر معماری ایرانی است. معماری هندسی و زاویه‌دار که در بالای ستون و در زیر سقف دیده می‌شود، با کاشی کاری‌های مربع و مثلث زینت داده شده‌ است. این بنا معماری تماشاخانه‌های ایرانی را تداعی می‌کند و همچنین دایره شکل بودن آن وام گرفته از بناهای مشهور یونانی مانند پانتئون و بناهای رومی مانند کولوسئوم است.

طراحی بنا به گونه‌ای است که از هر طرف به آن نگاه کنیم به یک شکل دیده می‌شود. ستون‌هایی که اطراف بنا به چشم می‌خوردند شبیه به طناب‌هایی هستند که بالنی را به برروی زمین نگه داشته‌اند. برخلاف اغلب معماری‌های شهر تهران، در بنای تئاتر شهر از شیشه و تراورتن استفاده نشده است و آجر متریال اصلی آن است.

وقتی به فضای داخلی بنا می‌رویم، یکپارچگی فضای بیرون به داخل را به خوبی احساس می‌کنیم. در داخل، برخی از المان‌های نمای بیرونی به خوبی دیده می‌شوند و پیوند مفهومی خوبی را ایجاد کرده‌اند. همچنین به دلیل پلان دایره‌ای شکل ساختمان، تمامی قسمت‌های داخلی بنا به صورت قرینه ساخته شده‌اند. وجود تناسب در تک تک فضاهای داخلی بنا دیده می‌شود که چشم بیننده را مجذوب خود می‌کند.

تزئینات داخلی در نهایت هنرمندی اجرا شده‌اند تا نشان دهنده ماهیت هنری بنا باشند. قرینه سازی و فضای دایره‌ای شکل کمی به معماری این بنا حالی رمزآلود داده است. به این معنی که اگر وارد ساختمان شوید ممکن است محل دقیق قرارگیری اتاق‌ها را در نگاه اول به خوبی مشاهده نکنید و کمی در این فضا احساس سرگردانی کنید.

کاشی کاری تئاتر شهر

یکی از زیباترین و جذاب‌ترین ویژگی‌های معماری تئاتر شهر بدون شک کاشیکاری آن است که عناصر سنتی معماری ایرانی را در سازه‌ای مدرن بازنمایی می‌کند.

استاد «اصغر کاشی‌تراش اصفهانی» کسی بود که کاشی‌کار نماهای تئاتر شهر را انجام داد. او یکی از استادان این فن بود که در سال ۱۳۴۶ کاشی‌کاری این بنا به او سپرده شد. طرح اصلی کاشی‌ها را آقای سردار افخمی به آقای اصفهانی واگذار می‌کند. کاشی‌ها در کارگاه آقای «عباس نحوی‌پور» قالب ریزی و ساخته می‌شوند. این پروژه با همکاری شرکت ساختمانی «به‌ساز نو» که متعلق به آقای «ویکتور بابائیان» بود انجام می‌شود. نام کاشی‌هایی که در معماری تئاتر شهر استفاده شده «اسیر»، «پا باریک» و «هشت ضلعی» است.

سالن‌های تئاتر شهر

سالن‌های تئاتر شهر فضاها و امکاناتی متفاوت را در اختیار عموم مردم قرار می‌دهند. در اغلب موارد، هر سالن به یک نوع نمایش اختصاص داده می‌شود. سالن‌های این بنا شامل تالار اصلی نمایش، تالار سایه، تالار قشقایی، تالار چهارسو و کارگاه نمایش هستند که ۵۷۹ نفر تماشاچی می‌پذیرند.

در گذشته نیز دو سالن دیگر وجود داشتند که چند سالی است به دلیل بازسازی تعطیل هستند. این سالن‌ها به «تالار کوچک» و «تالار شماره دو» نامیده می‌شدند. ناگفته نماند، در حال حاضر تالار شماره دو به تالار مشاهیر تبدیل شده است. برای افزایش کیفیت نمایش در سالن‌ها، ساختمان دارای تجهیزات و امکانات زیر است:

• صفحه گردان الکتریکی
• دهانه متحرک صحنه
• آسانسور دکور
• سیستم آویزهای بالارونده برای دکور
• سیستم‌های پیشرفته نوری
• صداگذاری و پرده طولی

بقیه تالارها به جز سالن اصلی تالار نمایش در طبقه زیرین ساختمان قرار دارند. ورودی این سالن‌ها از داخل ساختمان اصلی و محوطه بیرونی است. سالن‌ چهارسو امکان تغییر ظرفیت را دارد و می‌توان بسته به دکور نمایش صندلی‌های تماشاگران را کم و زیاد کرد.

تالار مشاهیر نیز برای برگزاری همایش‌ها و سمینارهای مختلف، برگزاری جلسات نقد و بررسی، جلسات رسمی، جشنواره‌های بین المللی، نشست‌های خبری و بزرگداشت مشاهیر فرهنگی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سایر سالن‌های مجموعه مدرن تئاتر شهر

همانطور که گفته شد مجموعه هنری بزرگ تئاتر شهر در نخستین روزهای افتتاح شامل یک سالن اصلی بود که با گذشت زمان سالن‌‌های دیگری با ظرفیت به نسبت کمتر به این مجموعه افزوده شد که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.

سالن قشقایی

سالن قشقایی که به نام کارگردان شهید حسین قشقایی نامگذاری شده است در سال ۱۳۵۹ بازگشایی شد. این تماشاخانه کوچک در ورودی جداگانه که در مجاور سالن اصلی تئاتر شهر قرار دارد.

سالن چهارسو

این مجموعه پارکینگی داشت که در سال ۱۳۵۴ آربی اوانسیان، گارگردان مشهور ایرانی آن را به یک سالن کوچک نمایش با ظرفیت ۱۲۰ الی ۴۰۰ نفر تغییر کاربردی داد.

سالن سایه

سالن سایه در سال ۱۳۷۷ تاسیس شد و با نمایش «نیلوفر آبی» اثر «حمید امجد» آغاز به کار کرد.

گفتنی است در برخی روزها کافه تریای مجموعه هم میزبان برخی نمایش‌هاست.

در تئاتر شهر یک کتابخانه نیز وجود دارد که محفل دیگری برای اهالی هنر، دانشجویان و علاقه‌مندان به هنر است. فضای باز جلوی ساختمان تئاتر شهر اغلب برای اجرای «تئاتر محیطی» کاربری دارد. درحقیقت، اجراهای محوطه باز بخش مهمی از نمایش‌های تئاتر دانشجویی را تشکیل می‌دهند. این فضا مناسب‌ترین مکان برای اجرای نمایش‌های محیطی است.

کلام آخر

تئاتر شهر به طور گسترده به عنوان تنها مرکز حرفه‌ای تئاتر در ایران شناخته می‌شود. با بیش از ۵۰ سال سابقه از زمان تاسیس، این مجموعه بهترین بازیگران و معروف‌ترین نمایش‌های تاریخ کشور را به خود دیده است. این بنا با داشتن سبک معماری ایرانی – اروپایی توانسته در شلوغ‌ترین ناحیه شهر به عنوان گوهری ارزشمند بدرخشد. با دیدن تئاتر شهر می‌توانید به تهران معاصر سفر کنید تا ماهیت اصلی پایتخت ایران را بشناسید.

سوالات متداول